Mensaxe do Papa Francisco para a
“II Xornada Mundial dos pobres”
O Papa Francisco publicou a súa Mensaxe para a “II
Xornada Mundial dos pobres” que se celebrará este vindeiro domingo 18 de
novembro. “Este pobre berrou e o Señor escoitouno” é o lema que elixiu para a
Xornada deste ano.
Domingo XXXIII do Tempo Ordinario – 18 de novembro de
2018
“Este pobre berrou e o
Señor escoitouno”
1. «Este pobre berrou e o Señor escoitouno» (Sal 34, 7).
As verbas do salmista tamén se volven as nosas no momento en que somos chamados
a atopar as diversas situacións de sufrimento e marxinación nas que viven
tantos irmáns e irmás, que decote nomeamos co termo xeral de “pobres”. Quen
escribe tales palabras non é alleo a esta condición, ao contrario. El ten
experiencia directa da pobreza e, con todo, transfórmaa nun canto de encomio e
de acción de grazas ao Señor. Hoxe, este Salmo tamén nos permite comprender
quen son os verdadeiros pobres aos que estamos chamados a voltar a nosa ollada,
e así escoitar o seu berro e tamén recoñecer as súas necesidades.
Dicir, ante todo, que o Señor escoita os pobres que
claman a El e que é bo con aqueles que buscan refuxio nel co corazón
esnaquizado pola tristura, a soidade e a exclusión. Escoita a cuantos son
atropelados na súa dignidade e, a pesar diso, teñen a forza de alzar a súa
mirada cara ao alto para recibir luz e consolo. Escoita a aqueles que son
perseguidos en nome dunha falsa xustiza, oprimidos por políticas indignas e
atemorizados pola violencia; e aínda así saben que teñen en Deus ao seu
Salvador. O que xorde desta oración é ante todo o sentimento de abandono e
confianza nun Pai que escoita e acolle. No fondo destas palabras podemos
comprender mellor o que Xesús proclamou coas benaventuranzas: «Benaventurados
os pobres no espírito, porque deles é o Reino dos Ceos» (Mt 5, 3).
En virtude desta experiencia única e, en moitos sentidos,
inmerecida e imposible de describir por completo, xurde o desexo de contala a
outros, en primeiro lugar a aqueles que son, como o salmista, pobres, rexeitados
e marxinados. En efecto, ninguén pode sentirse excluído do amor do Pai,
especialmente nun mundo que con frecuencia pon a riqueza como primeiro
obxectivo e fai que as persoas se encerren en si mesmas.
2. O Salmo caracteriza con tres verbos a actitude do
pobre e a súa relación con Deus. Ante todo, “berrar”. A condición de pobreza
non se esgota nunha palabra, senón que se transforma nun berro que atravesa os
ceos e chega ata Deus. Que expresa o berro do pobre se non é o seu sufrimento e
soidade, a súa desilusión e esperanza? Podemos preguntarnos: como é que este
berro, que sobe ate Deus, non alcanza a chegar aos nosos oídos, deixándonos
indiferentes e impasibles? Nunha Xornada como esta, estamos chamados a facer un
serio exame de conciencia para darnos conta se realmente somos capaces de
escoitar aos pobres.
O silencio de escóitaa é o que necesitamos para poder
recoñecer a súa voz. Se somos nós os que falamos moito, non lograremos
escoitalos. A miúdo temo que tantas iniciativas, aínda que sexan meritorias e
necesarias, estean dirixidas máis a compracernos a nós mesmos que a acoller o
clamor do pobre. En tal caso, cando os pobres fan sentir a súa voz, a reacción
non é coherente, non é capaz de sintoniza-la coa súa condición. Estase tan
atrapado nunha cultura que obriga a mirarse ao espello e a coidarse en exceso,
que acabamos crendo que un xesto de altruísmo nos chega para quedar
satisfeitos, e así non ter que comprometerse directamente.
3. O segundo verbo é “responder”. O Señor, di o salmista,
non só escoita o berro do pobre, senón que responde. A súa resposta, como
testemuña de toda a historia da salvación, é unha participación chea de amor na
condición do pobre. Así ocorreu cando Abraham manifestaba a Deus o seu desexo
de ter descendencia, el e a súa muller Sara, xa anciáns, non tiñan fillos (cf.
Xen 15, 1-6). Sucedeu cando Moisés, a través do lume dunha silva que se
queimaba intacta, recibiu a revelación do nome divino e a misión de facer saír
ao pobo de Exipto (cf. Éx 3, 1-15). E esta resposta confirmouse ao longo de
todo o camiño do pobo polo deserto: cando a fame e a sede o asaltaban (cf. Éx
16, 1-16; 17, 1-7), e cando caía na peor miseria, a da infidelidade á alianza e
da idolatría (cf. Éx 32, 1-14).
A resposta de Deus ao pobre é sempre unha intervención de
salvación para curar a feridas da alma e do corpo, para restituír xustiza e
para axudar a retomar a vida con dignidade. A resposta de Deus é tamén unha
invitación a que todo o que cre nel obre da mesma maneira dentro dos límites do
humano. A Xornada Mundial dos Pobres pretende ser unha pequena resposta que a
Igrexa enteira, estendida polo mundo, dirixe aos pobres de todo tipo e de toda
rexión para que non pensen que o seu berro perdeuse no baleiro. Probablemente é
como unha pinga de auga no deserto da pobreza; e con todo pode ser un signo de
compartir para cuantos pasan necesidade, que fai sentir a presenza activa dun
irmán ou unha irmá. Os pobres non necesitan un acto de delegación, senón do
compromiso persoal de quen escoita o seu clamor. A nosa resposta como crentes
non pode limitarse a unha forma de asistencia –que é necesaria e providencial
nun primeiro momento–, senón que esixe esa «atención amante» (Exhort. ap.
Evangelii gaudium, 199) que honra ao outro como persoa e busca p seu ben.
4. O terceiro verbo é “liberar”. O pobre da Biblia vive
coa certeza de que Deus intervén no seu favor para restituírlle a dignidade. A
pobreza non é buscada, senón creada polo egoísmo, a fachenda, a avaricia e a
inxustiza. Males tan antigos como o home, pero que son sempre pecados, que
involucran a tantos inocentes, producindo consecuencias sociais dramáticas. A
acción coa cal o Señor libera é un acto salvación para quen lle manifeste a súa
propia tristeza e angustia. As cadeas da pobreza rompen grazas á potencia da
intervención de Deus. Tantos salmos narran e celebran esta historia de
salvación que se reflicte na vida persoal do pobre: «El non mirou con desdén
nin desprezou a miseria do pobre: non lle ocultou o seu rostro e escoitouno
cando pediu auxilio» (Sal 22, 25). Poder contemplar o rostro de Deus é signo da
súa amizade, da súa proximidade, da súa salvación. «Ti viches a miña aflición e
soubeches que a miña vida perigaba, […] puxéchesme nun lugar espazoso» (Sal 31,
8-9). Ofrecer ao pobre un “lugar espazoso” equivale a liberalo da “rede do
cazador” (cf. Sal 91, 3), a afastalo da trampa tendida no seu camiño, para que
poida camiñar expedito e mirar a vida
con ollos serenos. A salvación de Deus toma a forma dunha man tendida cara ao
pobre, que ofrece acollida, protexe e fai posible experimentar a amizade da cal
se ten necesidade. É a partir desta proximidade, concreta e tanxible, que
comeza un xenuíno itinerario de liberación: «Cada cristián e cada comunidade
están chamados a ser instrumentos de Deus para a liberación e promoción dos
pobres, de maneira que poidan integrarse plenamente na sociedade; isto supón
que sexamos dóciles e atentos para escoitar o clamor do pobre e socorrelo»
(Exhort. ap. Evangelii gaudium, 187).
5. Conmóveme saber que moitos pobres identificáronse con
Bartimeo, do cal fala os evanxelista Marcos (cf. 10, 46-52). O cego Bartimeo
«estaba sentado ao bordo do camiño pedindo esmola» (v. 46), e escoitando que
pasaba Xesús «empezou a berrar» e a invocar o «Fillo de David» para que tivese
piedade del (cf. v. 47). «Moitos o increpaban para que calase. Pero el berraba
máis forte» (v. 48). O Fillo de Deus escoitou o seu berro: «“Que queres que
faga por ti?”. O cego contestoulle: “Rabbunì, que recobre a vista!”» (v. 51).
Esta páxina do Evanxeo fai visible o que o salmo anunciaba como promesa. Bartimeo é un pobre que se atopa privado das
capacidades básicas, como son a de ver e traballar. Cantas sendas conducen
tamén hoxe a formas de precariedade! A falta de medios básicos de subsistencia,
a marxinación cando xa non se goza da plena capacidade laboral, as diversas
formas de escravitude social, a pesar dos progresos realizados pola humanidade…
Como Bartimeo, cantos pobres están hoxe ao bordo do camiño en busca dun senso
para a súa condición! Cantos se cuestionan sobre o porqué tiveron que tocar o
fondo deste abismo e sobre o modo de saír de el! Esperan que alguén se lles
achegue e dígalles: «Ánimo. Érguete, que che chama» (v. 49).
Teimosamente a miúdo constátase que, pola contra, as
voces que se escoitan son as do reproche e as que convidan a calar e a sufrir.
Son voces destemperadas, con frecuencia determinadas por unha fobia cara aos
pobres, considerados non só como persoas indixentes, senón tamén como xente
portadora de inseguridade, de inestabilidade, de desorde para as rutinas cotiás
e, por tanto, merecedores de rexeitamento e apartamento. Téndese a crear
distancia entre eles e o propio eu, sen darse conta que así se produce o
afastamento do Señor Xesús, quen non os rexeita senón que os chama así e consólaos.
Con moita pertinencia resoan neste caso as palabras do profeta sobre o estilo
de vida do crente: «soltar as cadeas inxustas, desatar os lazos do xugo, deixar
en liberdade aos oprimidos e romper todos os xugos; […] compartir o teu pan co
famento, […] albergar aos pobres sen teito, […] cubrir ao que vexas espido» (Is
58, 6-7). Este modo de obrar permite que o pecado sexa perdoado (cf. 1 Pe 4,
8), que a xustiza percorra o seu camiño e que, cando sexamos nós os que
berremos ao Señor, El entón responderá e dirá: Aquí estou! (cf. Is 58, 9).
6. Os pobres son os primeiros capacitados para recoñecer
a presenza de Deus e dar testemuño da súa proximidade nas súas vidas. Deus
permanece fiel á súa promesa, e mesmo na escuridade da noite non fai faltar a
calor do seu amor e da súa consolación. Con todo, para superar a opresiva condición de pobreza é necesario que
eles perciban a presenza dos irmáns e irmás que se preocupan por eles e que,
abrindo a porta do corazón e da vida, fanos sentir amigos e familiares. Só desta
maneira poderemos «recoñecer a forza
salvífica das súas vidas» e «poñelos no centro do camiño da Igrexa»
(Exhort. apost. Evangelii gaudium, 198).
Nesta Xornada Mundial estamos convidados a facer
concretas as palabras do Salmo: «os pobres comerán ate encherse» (Sal 22, 27).
Sabemos que no templo de Xerusalén, despois do rito do sacrificio, tiña lugar o
banquete. En moitas Dioceses, esta foi unha experiencia que, o ano pasado,
enriqueceu a celebración da primeira Xornada Mundial dos Pobres. Moitos atoparon
a calor dun unha casa, a alegría dunha comida festiva e a solidariedade de
cuantos quixeron compartir a mesa de maneira simple e fraterna. Quixese que
tamén este ano e no futuro esta Xornada fose celebrada baixo o signo da alegría
por redescubrir o valor de estar xuntos.
Orar xuntos e compartir a comida o día domingo. Unha experiencia que nos
devolve á primeira comunidade cristiá, que o evanxelista Lucas describe en toda
a súa orixinalidade e simplicidade: «Todos se reunían asiduamente para escoitar
o ensino dos Apóstolos e participar na vida común, na fracción do pan e nas
oracións. […] Todos os crentes mantíñanse unidos e poñían o seu en común:
vendían as súas propiedades e os seus bens, e distribuían o diñeiro entre eles,
segundo as necesidades de cada un» (Fei 2, 42. 44-45).
7. Son innumerables as iniciativas que diariamente
emprende a comunidade cristiá para dar un signo de proximidade e de alivio ás
variadas formas de pobreza que están ante os nosos ollos. A miúdo a
colaboración con outras realidades, que non están motivadas pola fe senón pola
solidariedade humana, fai posible brindar unha axuda que sos non poderiamos
realizar. Recoñecer que, no inmenso mundo da pobreza, a nosa intervención é
tamén limitada, débil e insuficiente fai que tendamos a man aos demais, de modo
que a colaboración mutua poida alcanzar o obxectivo de maneira máis eficaz.
Móvenos a fe e o imperativo da caridade, pero sabemos recoñecer outras formas
de axuda e solidariedade que, en parte, fíxanse os mesmos obxectivos; a condición
de que non descoidemos o que nos é propio, a saber, levar a todos cara a Deus e
á santidade. O diálogo entre as diversas experiencias e a humildade no prestar
a nosa colaboración, sen ningún tipo de protagonismo, é unha resposta adecuada
e plenamente evanxélica que podemos realizar.
Fronte aos pobres, non é cuestión de xogar a ver quen ten
o primado da intervención, senón que podemos recoñecer humildemente que é o
Espírito quen suscita xestos que son un signo da resposta e proximidade de
Deus. Cando atopamos o modo para achegarnos aos pobres, sabemos que o primado
correspóndelle a El, que abriu os nosos ollos e o noso corazón á conversión.
Non é protagonismo o que necesitan os pobres, senón ese amor que sabe
esconderse e esquecer o ben realizado. Os verdadeiros protagonistas son o Señor
e os pobres. Quen se pon ao servizo é instrumento nas mans de Deus para facer
recoñecer a súa presenza e a súa salvación. Lémbrao San Paulo escribindo aos
cristiáns de Corinto, que competían ente eles polos carismas, en busca dos máis
prestixiosos: «O ollo non pode dicir á man: “Non che necesito”, nin a cabeza,
aos pés: “Non teño necesidade de vostedes”» (1 Cor 12, 21). O Apóstolo fai unha
consideración importante ao observar que os membros que parecen máis débiles
son os máis necesarios (cf. v. 22); e que «os que consideramos menos decorosos
son os que tratamos máis decorosamente. Así os nosos membros menos dignos son
tratados con maior respecto, xa que os outros non necesitan ser tratados desa
maneira» (vv. 23-24). Mentres ofrece un ensino fundamental sobre os carismas,
Paulo tamén educa á comunidade na actitude
evanxélica respecto a os membros máis débiles e necesitados. Lonxe dos
discípulos de Cristo sentimentos de desprezo ou de pietismo cara a eles; máis
ben están chamados a honralos, a darlles
precedencia, convencidos de que son unha presenza real de Xesús entre
nós. «Cada vez que o fixeron co máis pequeno dos meus irmáns, fixérono conmigo»
(Mt 25, 40).
8. Aquí compréndese canta distancia existe entre o noso
modo de vivir e o do mundo, o cal eloxia, segue e imita a quen ten poder e
riqueza, mentres marxina aos pobres, considerándoos un refugallo e unha
vergoña. As palabras do Apóstolo son unha invitación para darlle plenitude evanxélica á solidariedade cos membros máis
débiles e menos capaces do corpo de Cristo: «Un membro sofre? Todos os demais
sofren con el. Un membro é enaltecido? Todos os demais participan da súa
alegría» (1 Cor 12, 26). Do mesmo xeito, na Carta aos Romanos exhórtanos:
«Alégrense cos que están ledos, e choren cos que choran. Vivan en harmonía uns
con outros, non queiran sobresaír, púñanse á altura dos máis humildes» (12,
15-16). Esta é a vocación do discípulo de Cristo; o ideal ao cal aspirar con
constancia é asimilar cada vez máis en nós os «sentimentos de Cristo Xesús»
(Flp 2, 5).
9. Unha palabra de esperanza convértese no epílogo
natural ao que conduce a fe. Con frecuencia son precisamente os pobres os que
poñen en crise a nosa indiferenza, filla dunha visión da vida en exceso
inmanente e atada ao presente. O berro do pobre é tamén un berro de esperanza
co que manifesta a certeza de ser liberado. A esperanza fundada sobre o amor de
Deus que non abandona a quen confía nel (cf. Rom 8, 31-39). Santa Tareixa de
Ávila no seu Camiño de perfección escribía: «A pobreza é un ben que encerra
todos os bens do mundo. É un señorío grande. É señorear todos os bens do mundo
a quen non lle importa nada» (2, 5). É, na medida que sexamos capaces de discernir o verdadeiro ben, nos volveremos
ricos ante Deus e sabios ante nós mesmos e ante os demais. Así é: na medida que
se logra dar o sentido xusto e verdadeiro á riqueza, crécese en humanidade e un
vólvese capaz de compartir.
10. Convido os irmáns bispos, aos sacerdotes e en
particular aos diáconos, a quen se lles
impuxo as mans para o servizo dos pobres (cf. Fei 6, 1-7), xunto coas persoas
consagradas e con tantos laicos e laicas que nas parroquias, nas asociacións e
nos movementos fan tanxible a resposta da Igrexa ao berro dos pobres, a que
vivan esta Xornada Mundial como un momento privilexiado de nova evanxelización.
Os pobres nos evanxelizan, axudándonos a
descubrir cada día a fermosura do Evanxeo. Non botemos en fol roto esta
oportunidade de graza. Sintámonos todos,
neste día, debedores con eles, para que tendendo reciprocamente as mans, un
cara a outro, realícese o encontro
salvífico que sostén a fe, fai activa a caridade e permite que a
esperanza prosiga segura no camiño cara ao Señor que vén.
 |
| Mensaxe do Papa Francisco para a II Xornada Mundial dos Pobres |
Vaticano, 13 de xuño
de 2018
Memoria litúrxica de
San Antonio de Padua
