Mensaxe do Papa Francisco para a II Xornada Mundial dos pobres

Mensaxe do Papa Francisco para a

“II Xornada Mundial dos pobres”

O Papa Francisco publicou a súa Mensaxe para a “II Xornada Mundial dos pobres” que se celebrará este vindeiro domingo 18 de novembro. “Este pobre berrou e o Señor escoitouno” é o lema que elixiu para a Xornada deste ano.

Domingo XXXIII do Tempo Ordinario – 18 de novembro de 2018

“Este pobre berrou e o Señor escoitouno”

1. «Este pobre berrou e o Señor escoitouno» (Sal 34, 7). As verbas do salmista tamén se volven as nosas no momento en que somos chamados a atopar as diversas situacións de sufrimento e marxinación nas que viven tantos irmáns e irmás, que decote nomeamos co termo xeral de “pobres”. Quen escribe tales palabras non é alleo a esta condición, ao contrario. El ten experiencia directa da pobreza e, con todo, transfórmaa nun canto de encomio e de acción de grazas ao Señor. Hoxe, este Salmo tamén nos permite comprender quen son os verdadeiros pobres aos que estamos chamados a voltar a nosa ollada, e así escoitar o seu berro e tamén recoñecer as súas necesidades.

Dicir, ante todo, que o Señor escoita os pobres que claman a El e que é bo con aqueles que buscan refuxio nel co corazón esnaquizado pola tristura, a soidade e a exclusión. Escoita a cuantos son atropelados na súa dignidade e, a pesar diso, teñen a forza de alzar a súa mirada cara ao alto para recibir luz e consolo. Escoita a aqueles que son perseguidos en nome dunha falsa xustiza, oprimidos por políticas indignas e atemorizados pola violencia; e aínda así saben que teñen en Deus ao seu Salvador. O que xorde desta oración é ante todo o sentimento de abandono e confianza nun Pai que escoita e acolle. No fondo destas palabras podemos comprender mellor o que Xesús proclamou coas benaventuranzas: «Benaventurados os pobres no espírito, porque deles é o Reino dos Ceos» (Mt 5, 3).

En virtude desta experiencia única e, en moitos sentidos, inmerecida e imposible de describir por completo, xurde o desexo de contala a outros, en primeiro lugar a aqueles que son, como o salmista, pobres, rexeitados e marxinados. En efecto, ninguén pode sentirse excluído do amor do Pai, especialmente nun mundo que con frecuencia pon a riqueza como primeiro obxectivo e fai que as persoas se encerren en si mesmas.

2. O Salmo caracteriza con tres verbos a actitude do pobre e a súa relación con Deus. Ante todo, “berrar”. A condición de pobreza non se esgota nunha palabra, senón que se transforma nun berro que atravesa os ceos e chega ata Deus. Que expresa o berro do pobre se non é o seu sufrimento e soidade, a súa desilusión e esperanza? Podemos preguntarnos: como é que este berro, que sobe ate Deus, non alcanza a chegar aos nosos oídos, deixándonos indiferentes e impasibles? Nunha Xornada como esta, estamos chamados a facer un serio exame de conciencia para darnos conta se realmente somos capaces de escoitar aos pobres.

O silencio de escóitaa é o que necesitamos para poder recoñecer a súa voz. Se somos nós os que falamos moito, non lograremos escoitalos. A miúdo temo que tantas iniciativas, aínda que sexan meritorias e necesarias, estean dirixidas máis a compracernos a nós mesmos que a acoller o clamor do pobre. En tal caso, cando os pobres fan sentir a súa voz, a reacción non é coherente, non é capaz de sintoniza-la coa súa condición. Estase tan atrapado nunha cultura que obriga a mirarse ao espello e a coidarse en exceso, que acabamos crendo que un xesto de altruísmo nos chega para quedar satisfeitos, e así non ter que comprometerse directamente.

3. O segundo verbo é “responder”. O Señor, di o salmista, non só escoita o berro do pobre, senón que responde. A súa resposta, como testemuña de toda a historia da salvación, é unha participación chea de amor na condición do pobre. Así ocorreu cando Abraham manifestaba a Deus o seu desexo de ter descendencia, el e a súa muller Sara, xa anciáns, non tiñan fillos (cf. Xen 15, 1-6). Sucedeu cando Moisés, a través do lume dunha silva que se queimaba intacta, recibiu a revelación do nome divino e a misión de facer saír ao pobo de Exipto (cf. Éx 3, 1-15). E esta resposta confirmouse ao longo de todo o camiño do pobo polo deserto: cando a fame e a sede o asaltaban (cf. Éx 16, 1-16; 17, 1-7), e cando caía na peor miseria, a da infidelidade á alianza e da idolatría (cf. Éx 32, 1-14).

A resposta de Deus ao pobre é sempre unha intervención de salvación para curar a feridas da alma e do corpo, para restituír xustiza e para axudar a retomar a vida con dignidade. A resposta de Deus é tamén unha invitación a que todo o que cre nel obre da mesma maneira dentro dos límites do humano. A Xornada Mundial dos Pobres pretende ser unha pequena resposta que a Igrexa enteira, estendida polo mundo, dirixe aos pobres de todo tipo e de toda rexión para que non pensen que o seu berro perdeuse no baleiro. Probablemente é como unha pinga de auga no deserto da pobreza; e con todo pode ser un signo de compartir para cuantos pasan necesidade, que fai sentir a presenza activa dun irmán ou unha irmá. Os pobres non necesitan un acto de delegación, senón do compromiso persoal de quen escoita o seu clamor. A nosa resposta como crentes non pode limitarse a unha forma de asistencia –que é necesaria e providencial nun primeiro momento–, senón que esixe esa «atención amante» (Exhort. ap. Evangelii gaudium, 199) que honra ao outro como persoa e busca p seu ben.

4. O terceiro verbo é “liberar”. O pobre da Biblia vive coa certeza de que Deus intervén no seu favor para restituírlle a dignidade. A pobreza non é buscada, senón creada polo egoísmo, a fachenda, a avaricia e a inxustiza. Males tan antigos como o home, pero que son sempre pecados, que involucran a tantos inocentes, producindo consecuencias sociais dramáticas. A acción coa cal o Señor libera é un acto salvación para quen lle manifeste a súa propia tristeza e angustia. As cadeas da pobreza rompen grazas á potencia da intervención de Deus. Tantos salmos narran e celebran esta historia de salvación que se reflicte na vida persoal do pobre: «El non mirou con desdén nin desprezou a miseria do pobre: non lle ocultou o seu rostro e escoitouno cando pediu auxilio» (Sal 22, 25). Poder contemplar o rostro de Deus é signo da súa amizade, da súa proximidade, da súa salvación. «Ti viches a miña aflición e soubeches que a miña vida perigaba, […] puxéchesme nun lugar espazoso» (Sal 31, 8-9). Ofrecer ao pobre un “lugar espazoso” equivale a liberalo da “rede do cazador” (cf. Sal 91, 3), a afastalo da trampa tendida no seu camiño, para que poida camiñar  expedito e mirar a vida con ollos serenos. A salvación de Deus toma a forma dunha man tendida cara ao pobre, que ofrece acollida, protexe e fai posible experimentar a amizade da cal se ten necesidade. É a partir desta proximidade, concreta e tanxible, que comeza un xenuíno itinerario de liberación: «Cada cristián e cada comunidade están chamados a ser instrumentos de Deus para a liberación e promoción dos pobres, de maneira que poidan integrarse plenamente na sociedade; isto supón que sexamos dóciles e atentos para escoitar o clamor do pobre e socorrelo» (Exhort. ap. Evangelii gaudium, 187).

5. Conmóveme saber que moitos pobres identificáronse con Bartimeo, do cal fala os evanxelista Marcos (cf. 10, 46-52). O cego Bartimeo «estaba sentado ao bordo do camiño pedindo esmola» (v. 46), e escoitando que pasaba Xesús «empezou a berrar» e a invocar o «Fillo de David» para que tivese piedade del (cf. v. 47). «Moitos o increpaban para que calase. Pero el berraba máis forte» (v. 48). O Fillo de Deus escoitou o seu berro: «“Que queres que faga por ti?”. O cego contestoulle: “Rabbunì, que recobre a vista!”» (v. 51). Esta páxina do Evanxeo fai visible o que o salmo anunciaba como promesa.  Bartimeo é un pobre que se atopa privado das capacidades básicas, como son a de ver e traballar. Cantas sendas conducen tamén hoxe a formas de precariedade! A falta de medios básicos de subsistencia, a marxinación cando xa non se goza da plena capacidade laboral, as diversas formas de escravitude social, a pesar dos progresos realizados pola humanidade… Como Bartimeo, cantos pobres están hoxe ao bordo do camiño en busca dun senso para a súa condición! Cantos se cuestionan sobre o porqué tiveron que tocar o fondo deste abismo e sobre o modo de saír de el! Esperan que alguén se lles achegue e dígalles: «Ánimo. Érguete, que che chama» (v. 49).

Teimosamente a miúdo constátase que, pola contra, as voces que se escoitan son as do reproche e as que convidan a calar e a sufrir. Son voces destemperadas, con frecuencia determinadas por unha fobia cara aos pobres, considerados non só como persoas indixentes, senón tamén como xente portadora de inseguridade, de inestabilidade, de desorde para as rutinas cotiás e, por tanto, merecedores de rexeitamento e apartamento. Téndese a crear distancia entre eles e o propio eu, sen darse conta que así se produce o afastamento do Señor Xesús, quen non os rexeita senón que os chama así e consólaos. Con moita pertinencia resoan neste caso as palabras do profeta sobre o estilo de vida do crente: «soltar as cadeas inxustas, desatar os lazos do xugo, deixar en liberdade aos oprimidos e romper todos os xugos; […] compartir o teu pan co famento, […] albergar aos pobres sen teito, […] cubrir ao que vexas espido» (Is 58, 6-7). Este modo de obrar permite que o pecado sexa perdoado (cf. 1 Pe 4, 8), que a xustiza percorra o seu camiño e que, cando sexamos nós os que berremos ao Señor, El entón responderá e dirá: Aquí estou! (cf. Is 58, 9).

6. Os pobres son os primeiros capacitados para recoñecer a presenza de Deus e dar testemuño da súa proximidade nas súas vidas. Deus permanece fiel á súa promesa, e mesmo na escuridade da noite non fai faltar a calor do seu amor e da súa consolación. Con todo, para superar a  opresiva condición de pobreza é necesario que eles perciban a presenza dos irmáns e irmás que se preocupan por eles e que, abrindo a porta do corazón e da vida, fanos sentir amigos e familiares. Só desta maneira poderemos «recoñecer a forza  salvífica das súas vidas» e «poñelos no centro do camiño da Igrexa» (Exhort. apost.  Evangelii gaudium, 198).

Nesta Xornada Mundial estamos convidados a facer concretas as palabras do Salmo: «os pobres comerán ate encherse» (Sal 22, 27). Sabemos que no templo de Xerusalén, despois do rito do sacrificio, tiña lugar o banquete. En moitas Dioceses, esta foi unha experiencia que, o ano pasado, enriqueceu a celebración da primeira Xornada Mundial dos Pobres. Moitos atoparon a calor dun unha casa, a alegría dunha comida festiva e a solidariedade de cuantos quixeron compartir a mesa de maneira simple e fraterna. Quixese que tamén este ano e no futuro esta Xornada fose celebrada baixo o signo da alegría por  redescubrir o valor de estar xuntos. Orar xuntos e compartir a comida o día domingo. Unha experiencia que nos devolve á primeira comunidade cristiá, que o evanxelista Lucas describe en toda a súa orixinalidade e simplicidade: «Todos se reunían asiduamente para escoitar o ensino dos Apóstolos e participar na vida común, na fracción do pan e nas oracións. […] Todos os crentes mantíñanse unidos e poñían o seu en común: vendían as súas propiedades e os seus bens, e distribuían o diñeiro entre eles, segundo as necesidades de cada un» (Fei 2, 42. 44-45).

7. Son innumerables as iniciativas que diariamente emprende a comunidade cristiá para dar un signo de proximidade e de alivio ás variadas formas de pobreza que están ante os nosos ollos. A miúdo a colaboración con outras realidades, que non están motivadas pola fe senón pola solidariedade humana, fai posible brindar unha axuda que sos non poderiamos realizar. Recoñecer que, no inmenso mundo da pobreza, a nosa intervención é tamén limitada, débil e insuficiente fai que tendamos a man aos demais, de modo que a colaboración mutua poida alcanzar o obxectivo de maneira máis eficaz. Móvenos a fe e o imperativo da caridade, pero sabemos recoñecer outras formas de axuda e solidariedade que, en parte, fíxanse os mesmos obxectivos; a condición de que non descoidemos o que nos é propio, a saber, levar a todos cara a Deus e á santidade. O diálogo entre as diversas experiencias e a humildade no prestar a nosa colaboración, sen ningún tipo de protagonismo, é unha resposta adecuada e plenamente evanxélica que podemos realizar.

Fronte aos pobres, non é cuestión de xogar a ver quen ten o primado da intervención, senón que podemos recoñecer humildemente que é o Espírito quen suscita xestos que son un signo da resposta e proximidade de Deus. Cando atopamos o modo para achegarnos aos pobres, sabemos que o primado correspóndelle a El, que abriu os nosos ollos e o noso corazón á conversión. Non é protagonismo o que necesitan os pobres, senón ese amor que sabe esconderse e esquecer o ben realizado. Os verdadeiros protagonistas son o Señor e os pobres. Quen se pon ao servizo é instrumento nas mans de Deus para facer recoñecer a súa presenza e a súa salvación. Lémbrao San Paulo escribindo aos cristiáns de Corinto, que competían ente eles polos carismas, en busca dos máis prestixiosos: «O ollo non pode dicir á man: “Non che necesito”, nin a cabeza, aos pés: “Non teño necesidade de vostedes”» (1 Cor 12, 21). O Apóstolo fai unha consideración importante ao observar que os membros que parecen máis débiles son os máis necesarios (cf. v. 22); e que «os que consideramos menos decorosos son os que tratamos máis decorosamente. Así os nosos membros menos dignos son tratados con maior respecto, xa que os outros non necesitan ser tratados desa maneira» (vv. 23-24). Mentres ofrece un ensino fundamental sobre os carismas, Paulo tamén educa á comunidade na actitude  evanxélica respecto a os membros máis débiles e necesitados. Lonxe dos discípulos de Cristo sentimentos de desprezo ou de pietismo cara a eles; máis ben están chamados a honralos, a darlles  precedencia, convencidos de que son unha presenza real de Xesús entre nós. «Cada vez que o fixeron co máis pequeno dos meus irmáns, fixérono conmigo» (Mt 25, 40).

8. Aquí compréndese canta distancia existe entre o noso modo de vivir e o do mundo, o cal eloxia, segue e imita a quen ten poder e riqueza, mentres marxina aos pobres, considerándoos un refugallo e unha vergoña. As palabras do Apóstolo son unha invitación para darlle plenitude  evanxélica á solidariedade cos membros máis débiles e menos capaces do corpo de Cristo: «Un membro sofre? Todos os demais sofren con el. Un membro é enaltecido? Todos os demais participan da súa alegría» (1 Cor 12, 26). Do mesmo xeito, na Carta aos Romanos exhórtanos: «Alégrense cos que están ledos, e choren cos que choran. Vivan en harmonía uns con outros, non queiran sobresaír, púñanse á altura dos máis humildes» (12, 15-16). Esta é a vocación do discípulo de Cristo; o ideal ao cal aspirar con constancia é asimilar cada vez máis en nós os «sentimentos de Cristo Xesús» (Flp 2, 5).

9. Unha palabra de esperanza convértese no epílogo natural ao que conduce a fe. Con frecuencia son precisamente os pobres os que poñen en crise a nosa indiferenza, filla dunha visión da vida en exceso inmanente e atada ao presente. O berro do pobre é tamén un berro de esperanza co que manifesta a certeza de ser liberado. A esperanza fundada sobre o amor de Deus que non abandona a quen confía nel (cf. Rom 8, 31-39). Santa Tareixa de Ávila no seu Camiño de perfección escribía: «A pobreza é un ben que encerra todos os bens do mundo. É un señorío grande. É señorear todos os bens do mundo a quen non lle importa nada» (2, 5). É, na medida que sexamos capaces de  discernir o verdadeiro ben, nos volveremos ricos ante Deus e sabios ante nós mesmos e ante os demais. Así é: na medida que se logra dar o sentido xusto e verdadeiro á riqueza, crécese en humanidade e un vólvese capaz de compartir.

10. Convido os irmáns bispos, aos sacerdotes e en particular aos  diáconos, a quen se lles impuxo as mans para o servizo dos pobres (cf. Fei 6, 1-7), xunto coas persoas consagradas e con tantos laicos e laicas que nas parroquias, nas asociacións e nos movementos fan tanxible a resposta da Igrexa ao berro dos pobres, a que vivan esta Xornada Mundial como un momento privilexiado de nova evanxelización. Os pobres nos  evanxelizan, axudándonos a descubrir cada día a fermosura do Evanxeo. Non botemos en fol roto esta oportunidade de graza.  Sintámonos todos, neste día, debedores con eles, para que tendendo reciprocamente as mans, un cara a outro, realícese o encontro  salvífico que sostén a fe, fai activa a caridade e permite que a esperanza prosiga segura no camiño cara ao Señor que vén.

Mensaxe do Papa Francisco para a II Xornada Mundial dos Pobres

Vaticano, 13 de xuño de 2018

Memoria litúrxica de San Antonio de Padua