Exeria

Exeria

A primeira escritora galega

No ano 1884 o investigador italiano Gian Francesco Gamyrrini descubriu na Biblioteca Della Confraternitá do Laici en Arezzo (Italia) o “Itinerarium ad Tolo Sancta”, un códice en pergamiño de 37 folios e escrito en latín popular tardío. A obra contiña unha serie de cartas que describían unha longa viaxe desde terras afastadas ata os lugares mencionados pola Biblia. Por mor deste achado, moitas foron as hipóteses sobre o momento histórico no que se escribiron as epístolas e a autoría do personaxe enigmático que levara a cabo tal apaixonante aventura.

Ao principio, o manuscrito foi denominado Peregrinatio Silviae e atribuído a Santa Silvia. Con todo, en 1903 o monxe benedictino Don Mario Ferotín deu a autoría á moza Exeria, algo que confirmou Zacarias García Villada. Ademais, o historiador español engadiu que nacera na Gallaecia romana.

Quen era esta muller?, Qué sabemos dela?: Exeria, coñecida tamén como Echeria e Eteria, foi unha muller da Idade Antiga coñecida pola súa obra “Itinerarium Egeriae”, na que narra unha viaxe a Terra Santa. Todo parece indicar que naceu na Gallaecia, en Galicia, «nas ribeiras máis afastadas do océano occidental», segundo documentos do século IV. Sabemos que viviu no século IV, un período no que o cristianismo pasou a ser relixión oficial do Imperio Romano tras o decreto de emperador Constantino no ano 313. Sobre os datos biográficos coñécese moi pouco, tan só que era unha muller moi culta, rica e de gran fervor relixioso que probablemente estaba emparentada con Aelia Flacila, a primeira esposa do emperador Teodosio I. Se supón que era monxa ou quizais unha devota viúva, de alta escala social, lectora do Antigo e Novo Testamento, muller curiosa, intrépida, audaz e forte.

Exeria

A pesar das especulacións sobre as súas orixes, a realidade é que a súa fazaña non só supuxo un gran xesto de liberdade impropio da súa época, senón que a levou a converterse na primeira escritora galega de nome coñecido e ser a creadora do primeiro libro galego de viaxes.

Entre o ano 381 e 384, Exeria viaxou dende as nosas terras de Occidente a Constantinopla e Xerusalén, á Capadocia e á Tebaida no Alto Exipto, dende as praias do mar Vermello ás caeiras do Sinaí, e deu conta miúda das impresións daquela viaxe. Levaba canda si o guieiro da Biblia e a devoción polos Santos Lugares do cristianismo. Un documento fascinante. O “Itinerarium” ou “Peregrinatio ad loca sancta”, que tal é o título latino, é o primeiro texto dunha escritora galega. O seu valor é filolóxico, pero tamén histórico, relixioso, antropolóxico e literario. Unha crónica singular que, mil seiscentos anos despois, foi traducida ao galego.

Itinerarium Egeriae

Exeria non cita outra cousa que non sexan as Escrituras nin menciona máis lecturas que algún fragmento de acta ou passiones de mártires; a cultura clásica parece ausente nela. O seu estilo árido, frío e pouco refinado foi cualificado por L. Spitzer como «épico» por seren características del as iteracións, fórmulas e enumeracións (de lugares, oracións, etc.). Isto, xunto co uso dun rexistro lingüístico informal, podería dar a impresión dunha Exeria inculta, se non fose porque houbo outras mulleres medievais moi cultas (como Rosvita) que aparentaron simplicidade para non seren criticadas polos seus contemporáneos ou tamén (como Hildegarde de Bingen) para fuxir do soberbio discurso das escolas mundanas. En calquera caso, parece que a súa intención non foi escribir unha obra literaria, senón describir un itinerario de viaxe ou, máis ben –xa que non se centra na descrición de monumentos nin nos seus acompañantes–, unha peregrinatio animae, que quizais tivo orixinalmente forma epistolar.

Viaxe de Exeria a Terra Santa

Aínda que temos noticia da existencia doutros exemplares medievais, o único testemuño que se conserva da obra de Exeria é o manuscrito de Arezzo, ao que hai que engadir algúns pequenos fragmentos nun códice que procede da catedral de Toledo (hoxe en Madrid, Biblioteca Nacional, cod. 10018).

Exeria, a súa obre Viaxe a Terra Santa traducida ao galego