Exeria

Exeria

A primeira escritora galega

No ano 1884 o investigador italiano Gian Francesco Gamyrrini descubriu na Biblioteca Della Confraternitá do Laici en Arezzo (Italia) o “Itinerarium ad Tolo Sancta”, un códice en pergamiño de 37 folios e escrito en latín popular tardío. A obra contiña unha serie de cartas que describían unha longa viaxe desde terras afastadas ata os lugares mencionados pola Biblia. Por mor deste achado, moitas foron as hipóteses sobre o momento histórico no que se escribiron as epístolas e a autoría do personaxe enigmático que levara a cabo tal apaixonante aventura.

Ao principio, o manuscrito foi denominado Peregrinatio Silviae e atribuído a Santa Silvia. Con todo, en 1903 o monxe benedictino Don Mario Ferotín deu a autoría á moza Exeria, algo que confirmou Zacarias García Villada. Ademais, o historiador español engadiu que nacera na Gallaecia romana.

Quen era esta muller?, Qué sabemos dela?: Exeria, coñecida tamén como Echeria e Eteria, foi unha muller da Idade Antiga coñecida pola súa obra “Itinerarium Egeriae”, na que narra unha viaxe a Terra Santa. Todo parece indicar que naceu na Gallaecia, en Galicia, «nas ribeiras máis afastadas do océano occidental», segundo documentos do século IV. Sabemos que viviu no século IV, un período no que o cristianismo pasou a ser relixión oficial do Imperio Romano tras o decreto de emperador Constantino no ano 313. Sobre os datos biográficos coñécese moi pouco, tan só que era unha muller moi culta, rica e de gran fervor relixioso que probablemente estaba emparentada con Aelia Flacila, a primeira esposa do emperador Teodosio I. Se supón que era monxa ou quizais unha devota viúva, de alta escala social, lectora do Antigo e Novo Testamento, muller curiosa, intrépida, audaz e forte.

Exeria

A pesar das especulacións sobre as súas orixes, a realidade é que a súa fazaña non só supuxo un gran xesto de liberdade impropio da súa época, senón que a levou a converterse na primeira escritora galega de nome coñecido e ser a creadora do primeiro libro galego de viaxes.

Entre o ano 381 e 384, Exeria viaxou dende as nosas terras de Occidente a Constantinopla e Xerusalén, á Capadocia e á Tebaida no Alto Exipto, dende as praias do mar Vermello ás caeiras do Sinaí, e deu conta miúda das impresións daquela viaxe. Levaba canda si o guieiro da Biblia e a devoción polos Santos Lugares do cristianismo. Un documento fascinante. O “Itinerarium” ou “Peregrinatio ad loca sancta”, que tal é o título latino, é o primeiro texto dunha escritora galega. O seu valor é filolóxico, pero tamén histórico, relixioso, antropolóxico e literario. Unha crónica singular que, mil seiscentos anos despois, foi traducida ao galego.

Itinerarium Egeriae

Exeria non cita outra cousa que non sexan as Escrituras nin menciona máis lecturas que algún fragmento de acta ou passiones de mártires; a cultura clásica parece ausente nela. O seu estilo árido, frío e pouco refinado foi cualificado por L. Spitzer como «épico» por seren características del as iteracións, fórmulas e enumeracións (de lugares, oracións, etc.). Isto, xunto co uso dun rexistro lingüístico informal, podería dar a impresión dunha Exeria inculta, se non fose porque houbo outras mulleres medievais moi cultas (como Rosvita) que aparentaron simplicidade para non seren criticadas polos seus contemporáneos ou tamén (como Hildegarde de Bingen) para fuxir do soberbio discurso das escolas mundanas. En calquera caso, parece que a súa intención non foi escribir unha obra literaria, senón describir un itinerario de viaxe ou, máis ben –xa que non se centra na descrición de monumentos nin nos seus acompañantes–, unha peregrinatio animae, que quizais tivo orixinalmente forma epistolar.

Viaxe de Exeria a Terra Santa

Aínda que temos noticia da existencia doutros exemplares medievais, o único testemuño que se conserva da obra de Exeria é o manuscrito de Arezzo, ao que hai que engadir algúns pequenos fragmentos nun códice que procede da catedral de Toledo (hoxe en Madrid, Biblioteca Nacional, cod. 10018).

Exeria, a súa obre Viaxe a Terra Santa traducida ao galego

Reflexión do Papa Francisco do Evanxeo do 1º Domingo de Coresma

Reflexión do Papa Francisco do Evanxeo do 1º Domingo de Coresma

Queridos irmáns e irmás, bos días!

O mércores pasado, co rito da Cinza, principiou a Coresma, e hoxe é o primeiro domingo deste tempo litúrxico fai referencia aos corenta días que Xesús pasou no deserto, despois do bautismo no río Xordán. Escribe san Marcos no Evanxeo de hoxe: «O Espírito empuxouno ao deserto. quedou no deserto corenta días, sendo tentado por Satanás; vivía coas feras e os anxos servíano» (1, 12-13). Con estas concisas palabras o evanxelista describe a proba que Xesús afrontou voluntariamente, antes de iniciar a súa misión mesiánica. É unha proba da que o Señor sae vitorioso e que o prepara para anunciar o Evanxeo do Reino de Deus. El, neses corenta días de soidade, enfrontouse a Satanás «corpo a corpo», desenmascarou as súas tentacións e venceuno. E nel vencemos todos, pero a nós tócanos protexer esta vitoria na nosa vida diaria.

A Igrexa fainos lembrar ese misterio ao comezo da Coresma, porque nos dá a perspectiva e o sentido deste tempo, que é un tempo de combate —en Coresma débese combater—, un tempo de combate espiritual contra o espírito do mal (cf. Oración recada do Mércores de Cinza). E mentres atravesamos o «deserto» cuaresmal, manteñamos a mirada dirixida á Pascua, que é a vitoria definitiva de Xesús contra o Maligno, contra o pecado e contra a morte. Velaquí entón o significado deste primeiro domingo de Coresma: volver situarnos decididamente no camiño de Xesús, o camiño que nos leva cara á vida. Mirar a Xesús, o que fixo Xesús, e ir con El.

E este camiño de Xesús pasa a través do deserto. O deserto é o lugar onde se pode escoitar a voz de Deus e a voz do tentador. No rumor, na confusión isto non se pode facer; óense só as voces superficiais. En cambio, no deserto podemos baixar en profundidade, onde se xoga verdadeiramente o noso destino, a vida ou a morte. E como escoitamos a voz de Deus? Escoitámola na súa Palabra. Por iso é importante coñecer as Escrituras, porque doutro xeito non saberemos responder ás asechanzas do maligno. E aquí quixese volver ao meu consello de ler cada día o Evanxeo: cada día ler o Evanxeo, meditalo, un pouco, dez minutos; e levalo mesmo sempre connosco: no peto, na carteira... Pero ter o Evanxeo ao alcance da man. O deserto cuaresmal axúdanos a dicir non á mundanidad, aos «ídolos», axúdanos a facer eleccións valentes conformes ao Evanxeo e a reforzar a solidariedade cos irmáns.

Entón entramos no deserto sen medo, porque non estamos sós: estamos con Xesús, co Pai e co Espírito Santo. É máis, como o foi para Xesús, é precisamente o Espírito Santo quen nos guía polo camiño coresmal, o mesmo Espírito que descendeu sobre Xesús e que recibimos no Bautismo. A Coresma, por iso, é un tempo propicio que debe conducirnos a tomar cada vez máis conciencia de canto o Espírito Santo, recibido no Bautismo, obrou e pode obrar en nós. E ao final do itinerario coresmal, na Vixilia pascual, poderemos renovar con maior consciencia a alianza bautismal e os compromisos que dela derivan.

Que a Virxe santa, modelo de docilidade ao Espírito, axúdenos a deixarnos conducir por El, que quere facer de cada un de nós unha «nova criatura».

A Ela encomendo, en especial, esta semana de exercicios espirituais, que iniciará hoxe pola tarde, e na que participarei xuntamente cos meus colaboradores da Curia romana. Rezade para que neste «deserto» que son os exercicios espirituais podamos escoitar a voz de Xesús e tamén corrixir tantos defectos que todos nós temos, e facer fronte ás tentacións que cada día atácannos. Pídovos, por tanto, que nos acompañedes coa vosa oración.

Praza de San Pedro. Rezo do Ánxelus, Domingo 22 de febreiro – 2015

Papa Francisco - Coresma

Domingo 1º de Coresma - Ciclo B

Domingo 1º de Coresma - Ciclo B

 Lectura do Santo Evanxeo segundo San Marcos (Mc 1, 12 – 15)

« As tentacións e a Boa Nova »

     Naquel tempo o Espírito encamióu a Xesús ao deserto. Alí permaneceu corenta días, alí o tentou Satán; vivía entre as feras, e servíano os anxos. Cando prenderon a Xoán, marchou Xesús a Galilea a anunciar a Boa Nova de Deus, dicindo:

‑ O tempo está cumprido, e chega o Reino de Deus; convertédevos, e crede na Boa Nova.

Palabra do Señor

As tentación e a Boa Nova - Domingo 1º de Coresma

Mensaxe do Papa Francisco para a Coresma - 2018

Mensaxe do Papa Francisco para a Coresma - 2018

Queridos irmáns e irmás:

Unha vez máis nos sae ao encontro a Pascua do Señor. Para prepararnos a recibila, a Providencia de Deus ofrécenos cada ano a Coresma, «signo sacramental da nosa conversión», que anuncia e realiza a posibilidade de volver ao Señor con todo o corazón e con toda a vida.

Como todos os anos, con esta mensaxe desexo axudar a toda a Igrexa a vivir con gozo e con verdade este tempo de graza; e fágoo inspirándome nunha expresión de Xesús no Evanxeo de Mateu: «Ao medrar a maldade, arrefriarase o amor na maioría» (24,12).

Esta frase atópase no discurso que fala do fin dos tempos e que está ambientado en Xerusalén, no Monte das Oliveiras, precisamente alí onde terá comezo a paixón do Señor. Xesús, respondendo a unha pregunta dos seus discípulos, anuncia unha gran tribulación e describe a situación na que podería atoparse a comunidade dos fieis: fronte a acontecementos dolorosos, algúns falsos profetas enganarán a moita xente ata ameazar con apagar a caridade nos corazóns, que é o centro de todo o Evanxeo.

Os falsos profetas

Escoitemos esta pasaxe e preguntémonos: que formas asumen os falsos profetas?

Son como «encantadores de serpes», ou sexa, aprovéitanse das emocións humanas para escravizar ás persoas e levalas onde eles queren. Cantos fillos de Deus déixanse fascinar polas lisonjas dun pracer momentáneo, ao que se lle confunde coa felicidade. Cantos homes e mulleres viven como encantados pola ilusión do diñeiro, que os fai en realidade escravos do lucro ou de intereses ruíns. Cantos viven pensando que se bastan a si mesmos e caen presa da soidade.

Outros falsos profetas son eses «charlatáns» que ofrecen solucións sinxelas e inmediatas para os sufrimentos, remedios que con todo resultan ser completamente inútiles: cantos son os mozos aos que se lles ofrece o falso remedio da droga, dunhas relacións de «usar e tirar», de ganancias fáciles pero deshonestas. Cantos se deixan cativar por unha vida completamente virtual, en que as relacións parecen máis sinxelas e rápidas pero que despois resultan dramaticamente sen sentido. Estes estafadores non só ofrecen cousas sen valor senón que quitan o máis valioso, como a dignidade, a liberdade e a capacidade de amar. É o engano da vaidade, que nos leva a pavonearnos… facéndonos caer no ridículo; e o ridículo non ten volta atrás. Non é unha sorpresa: desde sempre o demo, que é «mentireiro e pai da mentira» (Xn 8,44), presenta o mal como ben e o falso como verdadeiro, para confundir o corazón do home. Cada un de nós, por tanto, está chamado a discernir e a examinar no seu corazón se sente ameazado polas mentiras destes falsos profetas. Temos que aprender a non quedarnos nun nivel inmediato, superficial, senón a recoñecer que cousas son as que deixan no noso interior unha pegada boa e máis duradeira, porque veñen de Deus e certamente serven para o noso ben.

Un corazón frío

Dante Alighieri, na súa descrición do inferno, imaxínase ao diaño sentado nun trono de xeo; a súa morada é o xeo do amor extinguido. Preguntémonos entón: como se arrefría en nós a caridade? Cales son os sinais que nos indican que o amor corre o risco de apagarse en nós?

O que apaga a caridade é ante todo a avidez polo diñeiro, «raíz de todos os males» (1 Tm 6,10); a esta séguelle o rexeitamento de Deus e, por tanto, o non querer buscar consolo nel, preferindo quedarnos coa nosa desolación antes que sentirnos confortados pola súa Palabra e as súas Sacramentos. Todo isto transfórmase en violencia que se dirixe contra aqueles que consideramos unha ameaza para as nosas «certezas»: o neno por nacer, o ancián enfermo, o hóspede de paso, o estranxeiro, así como o próximo que non corresponde ás nosas expectativas.

Tamén a creación é unha testemuña silenciosa deste arrefriado da caridade: a terra está envelenada por mor dos refugallos arroxados por neglixencia e interese; os mares, tamén contaminados, teñen que recubrir por desgraza os restos de tantos náufragos das migracións forzadas; os ceos —que no designio de Deus cantan a súa gloria— ven sucados por máquinas que fan chover instrumentos de morte.

O amor arrefríase tamén nas nosas comunidades: na Exhortación apostólica Evangelii gaudium tratei de describir os sinais máis evidentes desta falta de amor. estas son: a acedia egoísta, o pesimismo estéril, a tentación de illarse e de establecer continuas guerras fratricidas, a mentalidade mundana que induce a ocuparse só do aparente, diminuíndo deste xeito o entusiasmo misioneiro.

Que podemos facer?

Se vemos dentro de nós e ao noso ao redor os signos que antes describín, a Igrexa, a nosa nai e mestra, ademais da medicina ás veces amarga da verdade, ofrécenos neste tempo de Coresma o doce remedio da oración, a esmola e o xaxún.

O feito de dedicar máis tempo á oración fai que o noso corazón descubra as mentiras secretas coas cales nos enganamos a nós mesmos, para buscar finalmente o consolo en Deus. El é o noso Pai e desexa para nós a vida.

O exercicio da esmola libéranos da avidez e axúdanos a descubrir que o outro é o meu irmán: nunca o que teño é só meu. Canto desexaría que a esmola se convertese para todos nun auténtico estilo de vida. Do mesmo xeito que, como cristiáns, gustaríame que seguísemos o exemplo dos Apóstolos e vísemos na posibilidade de compartir os nosos bens cos demais un testemuño concreto da comuñón que vivimos na Igrexa. A este propósito fago miña a exhortación de san Pablo, cando convidaba os corintios a participar na colecta para a comunidade de Xerusalén: «Convenvos» (2 Co 8,10). Isto vale especialmente en Coresma, un tempo no que moitos organismos realizan colectas en favor de igrexas e poboacións que pasan por dificultades. E canto querería que tamén nas nosas relacións cotiás, ante cada irmán que nos pide axuda, pensásemos que se trata dunha chamada da divina Providencia: cada esmola é unha ocasión para participar na Providencia de Deus cara aos seus fillos; e se el hoxe sérvese de min para axudar a un irmán, non vai prover tamén mañá ás miñas necesidades, el, que non se deixa gañar por ninguén en xenerosidade?

O xaxún, por último, debilita a nosa violencia, desármanos, e constitúe unha importante ocasión para crecer. Por unha banda, permítenos experimentar o que senten aqueles que carecen do indispensable e coñecen o aguillón da fame; por outra, expresa a condición do noso espírito, famento de bondade e sedento da vida de Deus. O xaxún espértanos, fainos estar máis atentos a Deus e ao próximo, inflama nosa vontade de obedecer a Deus, que é o único que sacia a nosa fame.

Querería que a miña voz traspasase as fronteiras da Igrexa católica, para que chegase a todos vostedes, homes e mulleres de boa vontade, dispostos a escoitar a Deus. Se senten aflixidos como nós, porque no mundo esténdese a iniquidade, se lles preocupa a frialdade que paraliza o corazón e as obras, se ven que se debilita o sentido dunha mesma humanidade, únanse a nós para invocar xuntos a Deus, para ayunar xuntos e entregar xuntos o que podamos como axuda para os nosos irmáns.

O lume da Pascua

Convido especialmente os membros da Igrexa para emprender con celo o camiño da Coresma, sostidos pola esmola, o xaxún e a oración. Se en moitos corazóns ás veces dá a impresión de que a caridade se ha apagado, no corazón de Deus non se apaga. El sempre nos dá unha nova oportunidade para que podamos empezar a amar de novo.

Unha ocasión propicia será a iniciativa «24 horas para o Señor», que este ano nos convida novamente a celebrar o Sacramento da Reconciliación nun contexto de adoración eucarística. No 2018 terá lugar o venres 9 e o sábado 10 de marzo, inspirándose nas palabras do Salmo 130,4: «De ti procede o perdón». En cada diocese, polo menos unha igrexa permanecerá aberta durante 24 horas seguidas, para permitir a oración de adoración e a confesión sacramental.

Na noite de Pascua reviviremos o suxestivo rito de acender o cirio pascual: a luz que provén do «lume novo» aos poucos disipará a escuridade e iluminará a asemblea litúrxica. «Que a luz de Cristo, resucitado e glorioso, disipe as tebras do noso corazón e do noso espírito», para que todos podamos vivir a mesma experiencia dos discípulos de Emaús: despois de escoitar a Palabra do Señor e de alimentarnos co Pan eucarístico o noso corazón volverá arder de fe, esperanza e caridade.

Bendígoos de todo corazón e rezo por vostedes.

Non se esquezan de rezar por min.

Vaticano, 1 de novembro de 2017

Solemnidade de Todos os Santos

                                                                         Francisco

Papa Francisco - Coresma 2018